روش های نوین توانبخشی امکان بهبود قابل توجهی را برای کودکان مبتلا به دیزآرتری با عقب‌ماندگی ذهنی فراهم کرده اند. درمان دیزآرتری در کودکان با عقب‌ماندگی ذهنی نیازمند رویکردهای چندجانبه است که شامل تمرینات دهانی:زبانی، تمرینات هماهنگی عضلات گفتاری، تحریک الکتریکی عملکردی، و فناوری‌های کمکی مانند دستگاه های گفتار جایگزین و اپلیکیشن های هوشمند می شود. علاوه بر این، درمان مبتنی بر موسیقی، بازی های گفتاری و واقعیت مجازی می تواند انگیزه و تعامل کودک را افزایش دهد.
Biofeedback صوتی و عضلانی مخصوص کودکان دیزآرتری
به گزارش رسمی پابمد در سال 2025 ، بیوفیدبک صوتی و عضلانی یک روش توانبخشی تخصصی است که با استفاده از سنسورهای الکترومیوگرافی (EMG) و بازخورد صوتی، فعالیت عضلات گفتاری و دهانی کودک را به صورت لحظه ای اندازه گیری و نمایش می دهد تا کودک بتواند کنترل دقیق تری بر تنش و هماهنگی عضلات گفتاری خود پیدا کند. این روش به ویژه در کودکان مبتلا به دیزآرتری برای تقویت عملکرد عضلات دهانی و بهبود وضوح گفتار کاربرد دارد.مزایای این روش:
- بهبود وضوح و فهم گفتار : بازخورد آنی عضلانی باعث تقویت عضلات دهانی و بهبود تولید صدا می شود.
- تقویت هماهنگی تنفسی و گفتاری : کنترل بهتر تنفس و هماهنگی عضلات گفتاری افزایش می یابد.
- کاهش تنش و اسپاسم عضلانی : عضلات دهانی انعطاف پذیر تر و عملکرد گفتاری روان تر می شوند.
- افزایش انگیزه و تعامل کودک : طراحی بازی محور تمرینات را جذاب می کند.
- امکان تمرین خانگی تحت نظارت : پیشرفت کودک قابل پیگیری و مستمر است.
تحریک الکتریکی عملکردی FES
تحریک الکتریکی عملکردی Functional Electrical Stimulation یا FES یک روش توانبخشی پیشرفته است که با ارسال پالس های الکتریکی کم ولتاژ به عضلات ضعیف یا دچار اختلال، فعالیت عضلانی را تقویت و هماهنگی حرکتی را بهبود می بخشد. در کودکان مبتلا به دیزآرتری، عضلات گفتاری و دهانی اغلب دچار ضعف یا عدم هماهنگی هستند و FES با تحریک مستقیم این عضلات، امکان تولید گفتار واضح تر و هماهنگ تر را فراهم می کند. ویژگی های FES در درمان دیزآرتری کودکان:
- تحریک مستقیم عضلات ضعیف یا فلج شده :امکان فعال سازی عضلات خاص دهانی و لب ها.
- قابلیت تنظیم شدت و فرکانس پالس‌ها :امکان شخصی سازی درمان بر اساس نیاز کودک.
- همزمانی با فعالیت طبیعی عضلات :افزایش هماهنگی بین عضلات گفتاری و تنفسی.
- قابلیت استفاده در تمرینات دهانی،زبانی :ترکیب با تمرینات گفتاری و دهانی برای اثر حداکثری.
- استفاده با الکترودهای سطحی یا داخل دهانی :دسترسی به عضلات مختلف با کمترین ناراحتی برای کودک.
- قابلیت تکرار و تمرین منظم :امکان اجرای جلسات کوتاه و متعدد برای افزایش اثر بخشی.
- ایمن و غیرتهاجمی :کمترین عارضه در مقایسه با روش های جراحی یا دارویی.
بازی درمانی گفتاری طبق تشخیص پزشک متخصص
طبق نظر دکتر دشتله، متخصص توانبخشی کودکان، بازی درمانی گفتاری یکی از روش های مؤثر در توانبخشی کودکان مبتلا به دیزآرتری است. این روش بر پایه تشخیص تخصصی پزشک و نیاز های فردی کودک طراحی می شود و هدف آن تقویت مهارت های گفتاری، هماهنگی عضلات دهانی و افزایش انگیزه برای تمرین است.
دکتر دشتله توصیه می کند که بازی ها به صورت جذاب و تعاملی اجرا شوند تا کودک بدون فشار روانی، عضلات گفتاری خود را تمرین کند. بازی های پیشنهادی این پزشک:
| بازی فوت حباب | کودک با فوت کردن حباب ها، کنترل تنفس و قدرت صدا را تمرین می کند. |
| بازی تقلید صداها | تقلید صدای حیوانات یا وسایل، برای هماهنگی عضلات گفتاری مفید است. |
| بازی کارت کلمات | کودک با نشان دادن کارت ها و تلفظ صحیح کلمات، دایره لغات و وضوح گفتار را تقویت می کند. |
| بازی آینه ای | کودک مقابل آینه حرکت لب ها و دهان را تکرار می کند تا کنترل عضلات بهتر شود. |
تمرینات تمرکز حسی حرکتی برای کودکان عقب مانده ذهنی
در حوزه توانبخشی کودکان با عقب ماندگی ذهنی، تمرینات تمرکز حسی حرکتی (Sensory:Motor Integration Exercises) به عنوان یک روش مؤثر در بهبود مهارت های اجتماعی و عملکرد حرکتی شناخته شده اند. مطالعه ای که در مجله Journal of Autism and Developmental Disorders منتشر شده است، نشان می دهد که این تمرینات می توانند تأثیرات مثبتی بر مهارت های اجتماعی و عملکرد حرکتی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم داشته باشند.
ین تحقیق نشان داد که گروهی که تحت تمرینات تمرکز حسی:حرکتی قرار گرفتند، در مقایسه با گروه کنترل، پیشرفت های قابل توجهی در این زمینه ها داشتند.
- تمرین تعادل روی توپ بزرگ (Swiss Ball) : کودک روی توپ بنشیند یا دراز بکشد و دست ها و پا ها را برای حفظ تعادل حرکت دهد. این کار حس تعادل و تقویت عضلات مرکزی بدن را افزایش می دهد.
- طناب‌زنی (Jump Rope): کودک با ریتم ثابت طناب بزند و همزمان دست و پا را هماهنگ حرکت دهد. این تمرین هماهنگی چشم و دست و تقویت عضلات پا را بهبود می بخشد.
- حلقه هولا (Hula Hoop): کودک حلقه را دور کمر یا دست بچرخاند و حرکت بدن را با حلقه هماهنگ کند. این تمرین موجب تقویت عضلات شکم و کمر و حس تعادل می شود.
- مسیر مانع نرم (Soft Obstacle Course): کودک از روی موانع نرم بپرد، بگذرد یا بخزد. این تمرین مهارت های حرکتی درشت و دقت در حرکت را تقویت می کند.
- بازی‌های حسی با توپ‌های بافت دار (Textured Sensory Balls): کودک توپ ها را با دست فشار دهد، بچرخاند یا به هم پرتاب کند. این تمرین موجب تحریک حواس و بهبود پردازش حسی می شود.
تمرینات دهانی زبانی و دهان‌درمانی مبتنی بر موسیقی و ریتم
مطالعه ای که در سایت researchgate انجام شده است، نشان می دهد این تمرینات دهانی زبانی می توانند تأثیرات مثبتی بر مهارت های گفتاری و ارتباطی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم داشته باشند. این تحقیق نشان داد که گروهی که تحت تمرینات دهانی زبانی مبتنی بر موسیقی و ریتم قرار گرفتند، در مقایسه با گروه کنترل، پیشرفت های قابل‌توجهی در این زمینه ها داشتند. مطالعات مشابهی نیز در زمینه کودکان با عقب ماندگی ذهنی انجام شده است که نتایج مشابهی را گزارش کرده اند.
“Music and rhythm have shown a significant potential in improving the oral:motor activities of people affected by ASD. Music:based interventions are being used for children diagnosed with ASDs to improve their social communication and motor skills.”
“موسیقی و ریتم پتانسیل قابل توجهی در بهبود فعالیت‌های دهانی حرکتی افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم نشان داده اند. مداخلات مبتنی بر موسیقی برای کودکان تشخیص داده شده با اختلالات طیف اوتیسم به منظور بهبود ارتباط اجتماعی و مهارت های حرکتی آن‌ها مورد استفاده قرار می گیرند.”
جمع بندی
امروزه روش های نوینی مثل بیوفیدبک، تحریک الکتریکی عملکردی، بازی درمانی گفتاری، تمرینات حسی حرکتی و دهان درمانی مبتنی بر موسیقی و ریتم، فرصت تازه ای برای درمان دیزآرتری در کودکان با عقب ماندگی ذهنی فراهم کرده اند. این رویکرد ها با هدایت پزشک و متخصص توانبخشی، نه تنها گفتار بلکه تمرکز، تعامل اجتماعی و مهارت های حرکتی کودک را تقویت می کنند.